Litt om slekt og familie

Då Olavius var seks år omkom far hans under torskefiske. Heile mannskapet, med unntak av ein, var frå Almestranda, og alle omkom. Olavius hadde 3 eldre systre og ein yngre bror. På garden budde, i tillegg til     enkja Anne Olava og dei fem borna, kårmannen og Gurine Olsdtr. Saltre. Ho hadde budd på Alme sidan ho vart jaga heimanfrå då ho skulle ha barn.Sonen hennar omkom også i kollseg linga.Garden var kyrkjegods, og Bernt Sulebakk, som vart 2. mannen til Anne Olava, løyste inn garden i 1879. Difor var det aldri snakk om at Olav ius skulle arve garden, for han hadde ikkje odel på han. Det var ein tungdriven gard, så Olavius var nok van med å arbeide frå barnsbein av.

Då han vart gammal nok rodde han fiske. Det vart fortalt om ein søndag dei låg ved Furkenholmen. Dei vaksne karane for til kyrkje, medan ungdomen gjekk inni landet og fann ein høveleg plass å leike kyrkje på. Anders Hovden var prest, og Olavius var  klokkar. Det vart dei i sitt vaksne liv også!

Olavius ville på lærarskulen, og må ha  spart hardt for å kome dit. Han følgde ei førsleskute til Åndalsnes. Der kom han i lag med ein som skulle sørover og begynne på underoffis ersskulen. Dei tok følgje og gjekk til Lillehammer. Tok Skibladner til Hamar, klarde opptaksprøva og kom inn på skulen. Sommaren mellom skuleåra tok han seg teneste som slåttekar på Storhammer gård.

Den første lærarjobben han hadde var på Ulla. Han var ein vakker og sterk kar. Gamle folk snakka ofte om kor svær han var til å springe. Han tok ein stor bukk som det ikkje hadde vore lagt folkehand på på mange år, på opa mark. Det var kanskje ikkje så rart at Gurine vart forelska i denne    karen som til og med hadde budd to år på Austlandet. Etter kvart gjekk han på friarfot etter Gurine. Men då sa Lars Karl tvert nei. Slik ein fattig lærarslamp ville han ikkje kaste bort dotter si til. Han hadde sannsynleg vis ikkje stemmerett eingong. Men   Lars Kristi, mor til Karl, som visstnok var ei myndig dame, slo i bordet og sa: «Dei ska’ ‘a kvarandre, for ‘anj e enj so go’ manj at ‘o fær kje betre.» Og slik vart det.

Brurfolk

Det unge ekteparet for til Langevågen, der han fekk lærarpost. Her var dei i 4 år, og etter- som ein kan forstå, hadde dei ei vel- dig fin tid her. Dei fekk mange gode vener, mellom andre fabrikkeigar Devold som hadde sterke interesser i ungdomsarbeidet.

Ole Hagbart vart fødd i Langevåg i 1897 og Ingebjørg Frida i 1899. Men ein betre jobb lokka. Olavius søkte og fekk klokkar- og lærarposten  i Ulstein i 1900. Det var skulen i Hasund som høyrde til klokkarposten, og dei flytta dit. Ein liten dampbåt.” Sulaguten” skyssa dei. “Sulaguten” gjekk i rute Langevåg – Ålesund. Det var Devold som åtte den, og han gjorde som han ville, og den dagen måtte vel folk i Langevåg halde seg heime. Turen var gratis.

Første året budde dei på Sundgot. Dei budde hos Knut J. Sundgot, og Astrid Valborg kom til verda her 30. mai 1901 . Men nett i denne tida vart  prestegarden i Dimnasund seld, like eins klokkargarden på Hofset. Presten flytta til Ulsteinvik og han ville ha klokkaren med seg. Så vart det å flytte igjen

Breidablikk på Reiten

Denne vinteren (1901 – 02) budde dei hos Martinus Osnes (Iverhaugen). No kjøpte dei eit jordstykke, 2 mål av lite etter den tids pengeverd. Allereie hausten 1902 kunne dei flytte inn i eige hus. Her levde dei  då resten av sine  dagar. Dei kalla staden Breidablikk.

Då Astrid fylte eitt år, kom Lars Sundgot gåande til Reiten med eit kipe på ryggen. Oppi der var det ei fin lita bjørk. Ho var planta ved hagegjerdet innover og vart alltid kalla Astrid-bjørka. Ho stod der til folkehøgskulen overtok eigedomenKarl Johan, kongenamn, som han sjølv sa då han var liten, vart fødd i 1903. Gurine fekk altså barn anna- kvart år fram til 1905, då var Bjarne Guttorm det 5. barnet. Kristi vart fødd i 1908, Hanna i 1911. Ottar var nummer åtte og sistemann, og vart fødd i 1913. Ein gong mellom 08 og 11 fødde ho ei jente til som vart døypt Hanna, men ho døydde før den neste Hanna vart fødd. Tante Hanna sa ein gong at ho syntest det var litt fælt å tenkje på at ho hadde det same namnet, men slik var skikken den gongen.Ein kan tenkje seg at det til tider var svært livleg i Almegarden med så mange jamnstore ungar og ungdomar. Særleg var ein stor, svart gyngestol flittig herja med.

Brennsnutbildet, som eg diverre ikkje hadde nokon god kopi av, har si forhistorie. Før avspasering til fotografen, skulle dei ete middag. Det  skulle vere brennsnut. Som så ofte fekk dei uventa besøk, og rådsnare Astrid skunda seg å ha meir vatn i suppa, slik at det skulle rekke til alle. Ved bordet starta då ein hissig diskusjon om det eigentleg vart meir mat  av det. Dermed vart alle sure, som vi ser på bildet. Bildet vart sjølvsagt kalla brennsnutbildet.

Det var først og fremst Gurine si slekt på Ulla som tykte det var stas med borneborna i Ulsteinvik. Ulla og folket der stod i ein spesiell glans for alle borna, og det verkar som besteforeldra var veldig opptekne av borneborna.

Besteforeldra vart kalla Goffar og Gommor og tantene vart kalla Petamoste, Hanna-moste og Kristi-moste. Hanna vart gift i Ullahammaren og onkelen der vart kalla mostemann i Hammaren. Kristi vart gift på Åkre, og han vart kalla mostemann på Åkre. Onkelen Karl vart berre kalla mobbro(morbror) og Severine vart kalla mobbrokåne (morbrorkone).

Olavius vart mykje brukt til talar og foredragshaldar rundt om på Sunnmøre. Ein gong Gurine skulle føde hadde  ho fått Olavius til å love at han skulle  vere heime under fødselen. Men så kom det bod frå Dimna, dei mangla talar på ein julefest, og han for. Dei fekk rett nok ei frå slekta i Hjørungavåg til å kome og vere hos Gurine, men det var vel ikkje så godt å føde heime med mange småungar på garden..

Ingeborg Ulla døydde i 1923, og Karl i 1927. Karl åtte fleire gardar i Hjørungfjorden som han selde då han kom opp i åra. Gurine fekk ein arv etter dei, eg trur det var 5 000 kr. Det ho ville bruke pengane til  var eit bad, og så ønskte ho seg ein veranda ned i hagen. Men ein dag fekk Olaviusbesøk av ein mann som trong kapital til å starte ein revefarm. Olavius let seg overtale til dette. Då gjekk det så  sørgeleg at farmen gjekk konkurs og alle pengane gjekk tapt.

Med ni barnefødslar på 16 år er det klart at Gurine ikkje kunne klare alt åleine. Ho hadde tenestejenter som ofte var henta frå nærast slekt. Då   dei budde på Sundgot hadde dei ei av døtrene til Tomesina, syster til Olavius til hjelp. Ho vart på sine vaksne dagar kalla Kollsgard-Anna. Ho var vel ikkje stort meir enn tolv – tretten år då ho begynte i teneste hos Gurine. Dotter til Anna, Else Grimstad, fortel  at ein av siste gongane Anna besøkte Gurine, følgde ho henne eit stykke på heimvegen. Då sa ho at ho ofte hadde så dårleg samvit fordi ho hadde for- langt så mykje av henne då ho var ung.

Jentene og veslebror Ottar

Olavius vart ein stor ressursperson for bygda, og det viser spor etter han den dag i dag. For han var det natur- leg å gå inn i det kristne lagsarbeidet frå han kom til Ulstein. Han var for- mann i Ulstein ungdomsforening i over 20 år. Han var nok også med på bygginga av «Fredheim», som stod ferdig i 1909.

Alt i 1908 hadde Olavius vore med på eit møte i Volda som skulestyrar Stabell kalla inn til. Mellom andre var også Severin Hop med på møtet, han budde i Ålesund då. Tema var oppstart av ein kristen ungdomsskule, Olavius ivra sterkt for at skulen skulle starte i Ulsteinvik fordi Fredheim var under byggjing, og kunne tene godt til skulehus. Dei bestemte skulen skulle heite Sunnmøre ungdomsskule og starte her. Det var eigentleg planen at ein skulle flytte mellom kommunane, men som vi veit vart han verande her. Som om detteikkje var nok, var Olavius også nest- formann i Indremisjonen i mange år, formann eitt år, og kasserar i heile 27 år.

Då Bjarne var “ungebarn” kom Gurine ein gong frå fjøsen og fann at han  skreik og var ikkje til å trøyste. Dette  heldt han fram med i fleire månadar, og ingen forstod kva det var. Det viste seg seinare at han hadde hatt ein  betennelse i ei hofteskål. Det førte til at foten ikkje vaks så fort som den andre. Han vart difor halt og gjekk på tå på den minste foten. Gurine meinte at det måtte ha vore ungjenta som passa han som hadde mist han i golvet.

Sjølv om Gurine hadde hjelp i huset var ho likevel den som var sist i seng  og først oppe. Var der overnattings- gjestar, kom Gurine alltid med kaffi på senga. I den hadde ho alltid fløte som var oppkokt, slik at han fekk ein  ekstra god smak. Ved sidan av hadde  ho alltid småkaker til. Dei som hugsar henne seier at ho alltid var snill og omsorgsfull. Jentene kunne stundom baksnakke kvarandre for ting dei hadde gjort, det likte ikkje Gurine, så ho runda alltid av med: ”Men dei meiner ikkje noko med det.”

På Reiten laga Gurine og Olavius ein  gjestfri heim. Dei fekk sett opp ei lita  løde, også i 1902 seier bygdeboka, og  ved sida av si eiga jord, hadde klokkaren også rett på å slå graset på kyrkjegardane på Ulstein og i Vik. Dermed kunne dei halde ei kyr og eit par kalvar, gris og høner. Dei planta fruktre og bærbusker og dyrka poteter og grønsaker.Dei var nok ikkje heilt sjølvhjelpte med mat, men det måtte rekkje eit godt stykke på veg. Korn og mjøl måtte dei sjølvsagt kjøpe. Bjarne fortalde at Olavius kunne finne på å reise heimanfrå og ta med seg lommeboka med kontantane i. Det kunne vere nokså vanskeleg, men ein må hugse på kva tid det var. Eg har høyrt at ei yngre grannekone snakka om at ho måtte be mannen sin om pengar  til den minste ting, sjølv til å kjøpe bleiestoff for.

All mat som skulle takast vare på over vinteren måtte fare gjennom hendene på Gurine eller hjelparane hennar Då var det å hermetisere,salte og tørke. Dei laga mor og blod- mat, dei baka lefse og flatbrød. Men dei kunne også lage kuldeblanding av  snø og salt og overraske med iskrem til dessert. I Edens hage, kallar Astrid dette biletet frå Reiten. Hagen var full av frukt og bærtre.

Mykje av tida måtte gå med til mat- laging, og mykje tid måtte også gå med til vask og stell av klede. Det var innlagt vatn i kjellaren, på kjøkenet og på eit lite kjøken på loftet, slik som eg hugsar det, men loftskjøkenet vart kanskje tillaga då dei som gamle  flytte på loftet, og Mosken og Kalla (Ingebjørg og Karl) overtok hovud- etasjen.

I kjellaren var det ein omn som var brukt til klesvask og lefse/flatbrød- bakst. Han var av ei type som var vanleg den gongen. Han var støypt  på steingolvet, var sirkelrund, nærare ein meter i diameter med ei omns- dør av jarn fremst framme. Øvst på kanten sat det ein jarnring. Skulle det  kokast klede, var det å lempe klesgryta oppå, fylle henne med vatn og fyre oppunder.

Varme klede vart løfta med ein trekjepp (ei speiss) og hadde over i store   trestampar fylte med kaldevatn. Ein hadde som oftast to stampar og skyl de kleda i to vatn. Stampane var store  avskorne tretønner. I mellom skyllingane vart kleda hengde på trebukkar for å renne av. Gurine tørka kleda sine på snorer av streng som var oppspende mellom stovehuset og løa. Det vart forresten kokt såpe også i klesgryta. Dyretalg, vatn og kaustiksoda vart ei stram såpe som vart brukt til husvask, og å gni på skitne skjortekragar og liknande.

Dersom det var baking av flatbrød eller lefse som stod føre, måtte gryta av og takka (steikjeplata) på. Baking var ei onn i seg sjølv, og ofte slo konene seg samen om arbeidet. Det gjekk mykje lettare, og slarven gjekk i slike situasjonar.Dei hadde eit langbord som var ein stor flake lagd oppå to bukkar. Praktisk å rydde vekk når det ikkje var bruk for det. I kjellaren hadde Gurine også eit monstrum av ei klesrulle. På eit solid stativ låg to runde stokkar der dukar og sengeklede vart vundne rundt. Oppå låg det ei stor trekasse fylt med stein. Så drog ein kassa, og dermed stokkane, fram og tilbake, og   kleda vart glatte og flotte. Strykejarnet var gjerne oppvarma på ved-komfyren og hadde plass til kolbitar eller ein oppvarma jernbolt. I kjellaren var det også potetkjellar og plass til saft, syltetøy og eigenprodusert hermetikk.

Gurine hadde eit stort lager av opplaga hermetisk mat, men det vart spart til søndagar og framandfolk. Ho var den av ekteparet som var mest  religiøs, og følte seg mest heime i bedehusmiljøet, slik som eg har forstått det. Fleire av borna har nemnt at dei ikkje var særleg glade når det kom predikantar til bygda. Då skulle dei bu i Alme-garden og dei skulle ha den beste maten og ete først. Ungane fekk kanskje berre saus og poteter  når gjestane var ferdige.

Etterkvart kom det ein bakar til bygda  Gerhard (Jæratt) Ulfstein. Den første tida var det ikkje vanleg at folk hadde bakaromn. Då fortalde Bjarne at konene fekk lov å kome med brøda sine og steikje dei på ettervarmen. For at dei skulle få igjen det dei hadde laga sjølv, sette dei spesielle kryss eller prikkar på dei.

Det fanst både rokk, vevstol og symaskin etter Gurine, så ho både spann, vov og sydde, men eg trur ikkje at dei hadde sauer, så dei kjøpte vel den ull dei trong hos andre. Olavius kunne også mange forskjellige handverk, og som i andre heimar på den tid fanst det utstyr til sko- reparasjonar og til snekring i kjel laren på Breidablikk.

Skulen låg ute på Halsen, akkurat inn i svingen. Der gjekk Almesyskjena på skule. Bjarne fortel at dei ofte tok “snarveien” over Osberget til og frå skulen.Etter kvart som borna vaks til, trongst det ikkje barnejenter meir, og Gurine   likte best at ei av døtrene var heime og hjelpte henne med husarbeidet. Men på same tid har eg inntrykk av  at det var ho som mest skubba på og fekk borna til å ta utdanning. Gurine og Olavius hadde altså 8 barn og fekk  etter kvart 21 barnebarn. Alle dei 8 barna fekk ei god utdanning. I den generasjonen var det ikkje sjølvsagt, for sjølv om bestefar Olavius hadde fast løn, var den ikkje så feit. I familien trur vi at det kom nokre vesentlege tilskot frå bestefaren på Ulla. Gardane innover i fjordane vart  selde ettersom barnebarna vaks opp. Men i tillegg hadde dei nok pengar dei hadde tent på arbeid av forskjellig slag, og sikkert også lån. I denne tida var det vanleg å låne av vener og kjende.

Eldstemann, Ole, fekk ingeniørutdanning på NTH i Trondheim. Han gifta seg med Klara og fekk to gutar. Dei budde ei tid i Amerika, men slo seg til i Kristiansund. Her på våre   kantar leidde han arbeidet med bygging av Dragsundbrua på 50- talet.

Ingebjørg vart husstellærar. Ho gjekk på Stabekk på Austlandet. Etterpå kom ho tilbake og var husstellærar på Sunnmøre kristelege ungdomsskule. Ei tid hadde dei skulekjøkken i kjellaren i Almegarden, nærast umuleg etter mine begrep! Ingebjørg vart gift med Paal Myklebust, og dei budde i Endregarden i Barstadvika. Dei fekk to søner og to døtre. Ho jobba i skulen etter at barna vart store. Pål var journalist og dreiv med politikk. Ingebjørg døydde i 1963.

Astrid prøvde seg som lærar på Ulla utan å ha utdanning. Seinare gjekk ho og Kalla (Karl) på lærarskulen på same tid. Så fekk ho jobb i Holmedal i SunnfjordDer traff ho Steinar Helle som var heime frå Amerika. Dei gifta seg og fekk tre born, ei jente og to gutar. Ho jobba ein del i skulen, var organist i kyrkja og deltok i politikken. Steinar   og broren starta knivfabrikken S&S Helle. Astrid døydde 1965.

Kalla gjekk som sagt lærarskulen på same tid som Astrid. Han arbeidde først på Slagnes, men fekk seinare post i Ulsteinvik. Her var han aktiv i song og musikklivet og dirigerte fleire kor. Han gifte seg med “Mosken” (Ingebjørg) Steinsvik frå Volda. Ho var lærar på Brandal. Dei fekk tre born, to gutar og ei jente. Dei overtok huset etter Olavius og Gurine i -42/43 og gamlefolket flytta seg på loftet. Etter at Gurine døydde, flytta dei til Stavanger og var der i ca. ti år før dei flytta seg tilbake til Sunnmøre, men Volda denne gongen. Han vart rektor for øvingslærarskulen og var med i politikken for Venstre. Han var ordførar for Venstre i Volda, og sat på fylkestinget der han arbeidde mykje for samferdselsspørsmål. Karl  døydde i 1975 .Dei fotograferte seg i bryllaupsklede då Kalla og Mosken gifta seg. Fotografen er Nærbøvik i Volda. Han var gift med syskjenbarnet til Almeborna, Ingebjørg, f. Ulla.

Bjarne var glad i sjøen, og jobba som fiskar i mange år. Det finst eit brev frå Olavius og eit frå Astrid til han frå 1921 som er adressert til Vadsø, så han var vel på torskefiske “på Finnmarka”. Eit brev frå Gurine skal også  finnast, der ho skriv om han ikkje kan  tenkje på å gå på skule, i så tilfelle vil dei prøve å hjelpe han.

Dette vart ikkje noko av med ein- gong. Då Astrid og Kalla gjekk i Volda, sa rektor Kårstad til Olavius  at dersom han hadde fleire av denne sorten, måtte han berre sende dei. Men Bjarne kom ikkje inn. Nils Kolås frå Ørsta kom til Vik og starta ei millomskuleklasse. Der gjekk Bjarne og nokre kameratar, og han gjorde det svært bra. Men då det vart snakk om å søkje på lærarskulen igjen, var han fornærma over at han ikkje kom inn første gongen, difor søkte han seg til Elverum.Medan Bjarne budde heime, lærde han mykje av mora. Ho lærde han   å partere kjøt og gjere det i stand, hermetisere middagsmat og frukt, og han lærde å stoppe møblar. Han kunne også reparere sko.

Første tida etter lærarskulen var det ikkje skulejobbar å få, så han arbeidde litt som kontorist på Hatløy mekaniske verkstad. Han fekk jobb på Hasund skule i 1937 og arbeidde der medan han var yrkesaktiv. Han var styrar der 1958 og gjekk av med pensjon i 1972. Han gifta seg med Bergljot f. Liavåg frå Hjørungavåg. Dei fekk 3 barn.

Bjarne og Bergljot var mellom initiativtakarane då Samfunnshuset var bygt. Bjarne song i mannskoret frå han var ganske ung til i han var rundt åtti år. Han døydde av alderdom i 1993.

Kristi var den av dei åtte som fekk minst utdanning. Ho gjekk på Sunnmøre ungdomsskule som mange avdei andre syskjena. Seinare gjekk ho på same skulen som Ingebjørg, på Stabekk, men på ei vanleg husstellinje. Ei tid var ho ei hushalderske for  ein mann i Svindal. Ho var flink å sy,og opparbeidde seg ein kundekrets som skreddar på den staden. Ho var nok noko bitter då ho måtte reise heim for å hjelpe mora med å stelle huset.

Yngste søstra, Hanna, skulle gå på skule, så no var det Kristi sin tur å vere ulønt hushjelp. Kalla og Bjarne bodde heime, og heldigvis kom karane til fornuft og vart einige om at dei skulle betale henne løn. Dei hadde då begge si gode lærarløn og budde vel stor sett gratis. Kristi gifta seg med Johan Garshol frå Hofset. Dei fekk to born, ein gut og ei jente. Han var skipper på fiskebåten “Grøyven”. Kristi døydde i 1972. Hanna var vel rekna å vere den penaste av Almejentene. Ho var musikalsk, spelte piano og var sporty. Saman med nokre venninner symnde ho frå Saunes til Storvikholmen. Gurine  syntest ho også måtte få seg noko    utdanning, så ho tok rett og slett og melde henne inn på ein sjukepleieskule. Hanna var berre så passeleg fornøgd, ho hadde slett ikkje tenkt å verte sjukepleiar, men ho gjekk no skulen. Ho gifta seg med Elias Daniel Reite, kalla Li, frå Dalsfjorden. Dei fekk to barn, jente og gut. Li var apotekar, og dei budde først i Bergen, men flytta til Oslo på slutten av førtitalet. Etter at borna kom til verda var Hanna heimeverande. Ho vart den av jentene som levde lengst, til ho vart over åtti år . Ho døydde i 1996. Hanna var lenge sikker på at også ho ville døy i sekstiårsalderen, slik som søstrene.

Ottar yngstemann var ein villstyring barndomen. Han var bestevenn med Svenn Leg (Sundgot), og det gjekk mange historier om fanteprettene dei-ra. Ottar studerte medisin i Oslo under krigen. Gurine fornekta seg ikkje, og sende matpakkar til Oslo så snart ho kunne. I 1944 samla tyskerane inn  studentane og sette dei i fangeleirar, nokre vart sende til Tyskland. Ottar kom seg først unna til eit søskenbarn som budde på Drammenskanten. Ho klarde å gøyme han, sjølv om dei  bodde i ei toromsleilegheit med tre born og det 4. på veg. Seinare kom han seg på ein strevsom måte over til Sverige. Der gjekk han inn i den norske polititroppen. Han gifta seg etter krigen med Vera Vardund og fekk to barn. Vera var eigentleg frå Trøndelag, men heile familien hadde flytta til Oslo. Ottar dreiv legepraksis i Oslo i mange år, og døydde i 1989. Gurine levde i tre år etter at Ola vius døydde i 1945. Sommaren 1948 døydde ho heime på Breidablikk med alle borna sine rundt seg.