Olav Ulstein

I oktober 1940 kom det framande til Ulstein. To karar kom gåande gjennom Kyrkjegata. Dei var so flotte å sjå til, kledde i nikkers og anorakk. Rett som det var, kom dei bort til meg og venninna mi som sto utanfor butikken hans O.Høvik. Om vi visste kvar Ola Ulstein budde? Dei var ikkje lenger unna enn at dei spurde systra. Den eine av dei to viste seg å vere Marius Eriksen, som hadde vore saman med Ola på Rjukan i barneåra. For meg som tiåring, var dette møtet så gjævt og spennande at minnet det sit som spikra fast.

Det neste minnet mitt frå desse dagane er like klart og tydeleg, for også i den hendinga var eg deltakar.

Dette hende heime hos oss:  Ola og far kom inn i daglegstova. Eg sat på sofaen, men dei enste meg ikkje. Dei visste nok ikkje at eg var der. Dei to sto mot kvarandre ved døra til kjøkenet. Ola sa: «Eg skal til England».»Kva skal du der?» spør far. «Bli flygar» svarar Ola. «Du skal ikkje til England», kom det avgjort frå far. Og vidare: « Er du klar over at tyskarane no tek fedrene til dei som rømer og fengslar dei. Om det skjer, kva då med dei som er att her?»

Det neste som hende, var at eg vart send på apoteket for å kjøpe sjøverks- tablettar. Eg måtte ikkje nemne eit ord om det til nokon andre. Etterkvart skjøna også eg at framand- karane var ute i eit farleg ærend. Dei skulle ta seg over til England, og Ola skulle slå lag med dei. Dei hadde ein båt i Fosnavåg i sikte, men den planlagde reisa med denne båten slo feil, og det vart til at Ola kom heim. Dei andre kom seg over til Skottland.

Sidan han hadde prøvd å røme til England, og no var i Ulsteinvik, var Ola i stor fare.

Så i juni 1941 kom han seg over saman med 16 andre frå heimbygda i ein stolen båt, M 27 U, frå Ulsteinvik.

Det vart ei svært dramatisk ferd, som Ragnar Ulstein har skrive om i boka Englandsfarten, utg.1965.
To gonger fekk dei motorstopp, og vart nøydde til å gå mot land for å reparere motoren, noko dei lukkast med.

Når ein les Ragnar Ulstein si utførlege skildring av starten på reisa, må ein erkjenne at dei anten hadde usannsynleg flaks eller guddommeleg lukke. Dei mange som bad for dei der heime, vil nok halde på det siste.
Overfarten tok 7 døger, dei tre siste utan mat i fylgje Ragnar Ulstein, som sjølv var med. Utslitne og utsvelte kom dei fram til Shetland den 24.06.41.

Det viste seg at slett ikkje alle som ville bli flygarar kunne få ynsket sitt oppfylt. Heller ikkje Ola. Men  det laga seg slik at han deltok på eit idrettsstevne på Orknøyane der oberst Ole Reistad var tilstades. Ola gjorde det godt og det førte til at han fekk ein prat med obersten. Då fekk han gitt uttrykk for at han hadde eit sterkt ynske om å bli flygar. Om det berre var prestasjonen på stemnet og samtalen med Reistad som var utslagsgjevande, er ikkje godt å vite. I alle fall vart han teken inn som elev ved Little Norway, Flyvåpenets Treningsleir, i Canada. Sjølv resonnerte han seg fram til at det var idrettsresultata han kunne vise til, som gjorde utslaget.

Konklusjonen var at satsinga og alle ressursane brukt på idrett gjennom åra førte til at han nådde målet sitt, å bli flygar.

Etter at Ola var uteksaminert frå Litle Norway, gjekk han inn i skvadron 331. Skvadron 331 vart stasjonert på flyplassen North Weald i Essex, ikkje langt frå London. Skvadronen var med i luftforsvaret av sør-England og deltok i angrepstokt mot tyske mål på kontinentet. Den 6.juni 1944 deltok Vingen, 132 (N) Wing som 331 var ein del av, i invasjonen i Normandi. D-dagen.

Vi fekk ingen livsteikn medan krigen varte, men fekk seinare høyre at det vart over 100 tokt med Spitfire, mange over fiendeland, før freden kom i mai 1945.

I byrjinga av denne artikkelen har eg  fortalt om dei sterke minna frå då han ville dra, og omsider gjorde det. Minna frå den dagen han kom heim fra England, skaper ein sterk kontrast til det førnemnde. Vi hadde fått beskjed om at han var komen til landet. Dette var nokre få dagar før mor sin 50-årsdag, 3. juni. Slekt, vener og mange sambygdingar ville dele gleda med oss. Det var blomar i bytter og spann, pleier vi seie. Det var verkeleg slik – strakk ikkje til med vasar.

Han måtte hentast med bil på Brandal, der ein skyssbåt hadde sett han i land. Han Olav Osnes opp i Gjerda køyrde, og eg fekk sitje på. Då vi fekk Ola inn i bilen, var eg så blyg at eg slett ikkje fekk vist kor glad eg var.

Så barst det inn på daglegstova – igjen. Denne gongen i glede. I England hadde han fått høve til å kjøpe gåver til oss. Til meg, eit par skinande, blanke raude skor, som var  for små. Men sjølv for ein 14-åring var skuffelsen over skorne småtteri denne dagen, for gleda over å ha bror vår trygt heime igjen var så stor.

I krigsåra i England hadde dei også fått høve til avkobling av ymse slag. Når Ola ikkje var “på jobb”, dreiv han med idrett. Då han tømde sekken den første dagen heime, kunne han stolt vise oss mange pokalar med “RAF” (Royal Air Forse) inngravert. Det var store og små premiar han hadde vunne. Ei tid sto dei opprada på stova  heime.

Mor hadde merka seg at guten hadde vorte mann i den tida han hadde vore borte. Ikkje berre det: Ho tykte til og med at nasen hans var forandra. Og det stemde nok. Ein boksekamp hadde resultert i eit brot på nasebeinet, som eit varig minne.

Men alvor og sorg blanda seg i det frydefulle i det han tok fram eit foto av kullkameratane frå flyskulen. Han peika bort og nedover radene og sa kven som var nedskotne – døde. Etter det eg kan minnast var det mest halve flokken.

Marius Eriksen var uteksaminert frå Little Norway før Ola. Han vart nedskoten 2. mai 1943 utanfor kysten av Nederland, og sat i krigsfangenskap fram til krigen var over. Marius Eriksen levde til 2009.Mellom desse milepælane, utfart og heimkomst, var år med krig og gru som Ola, tilliks med tusentals andre, hadde stridd seg gjennom. Kva kunne han fortelje oss om det? Ingen ting – så å seie. Prøvde einkvan å spørje, verka han tydeleg plaga. Men langt seinare kunne kona, Sigrid, fortelje om urolege netter med mareritt.

Etter krigen var han ei tid pilot i DNL, Det Norske Luftfartselskap, som seinare vart ein del av SAS. Han var også denne tida aktiv innan friidrett. Han var medlem i idrettslag- et Tjalve i Oslo, og i 1948 eller 1949 konkurrerte han i ein landskamp mot Danmark. For oss heime såg det ut som han greidde seg bra, men slik var det nok ikkje. Etterverknadane av  krigsopplevingane, det som seinare vart omtala som seinskadar, hadde  teke til å melde seg.

Neste forsøk på å finne seg eit yrke der han kunne bruke sine erfaringar, var som flygeleiar på Fornebu, men heller ikkje dette varte lenge. Han var aldri meir i lufta, heller ikkje som passasjer. Etter eit havarert ekteskap gifte han seg på nytt med Sigrid Tandberg frå Oslo. Då han seinare fekk krigspensjon, noko han slett ikkje kom lett til, kjøpte dei seg hus i Kristiansand og vart buande der.

Somrane kom dei gjerne til heim- traktene og besøkte slekta, siste gongen i 1997. Etter som åra gjekk, vart det få vener att. Den siste var Sigurd Eliassen. Dei hadde kjent kvarandre alle sine dagar, og reiste også over til England saman.

Dei siste åra av livet budde han på Straytunet omsorgsheim i Kristiansand. Då vi vitja han der siste gongen, vart det til at eg sto i døra inn til stova der han sat mellom fleire. Eg såg han hadde forandra seg sidan førre gongen vi var der. Andletet verka uttrykkslaust– dement, tenkte eg.

So fekk han auge på meg. Han lyste opp og kom mot meg i full fart i rullestolen. Det vart ingen middagslur for Ola den dagen nei!

Eit par av dei tilsette tok kontakt med oss for å fortelje kor snill og vennleg Ola var mot alle rundt seg. Villstyringen hadde roa seg ned.

Han døde i Kristiansand 21. november, 2002