Petra Moldskred

Lars kom til garden i 1864 og tok gardsnamnet Moldskred, slik skikken var på den tida, og Moldskred vart såleis slektsnamnet. I 1892 kom også mor til Petra, Anne Gurine Nilsd. Indreflø (1870-1957), til garden. Dei fekk tolv barn i perioden mellom 1893 og 1920, og Petra var den eldste dottera.

Peter var gardbrukar og hestehandlar, men dreiv også med fiskehandel, og saman med sonen Ludvig bygde han kai og silderøykeri i Haddalura. I tillegg eigde han rutebåten ”Grei” (Waage, 1982). Han vert skildra som ein ordentleg arbeidsmann som var initiativrik og ikkje redd for å satse på noko nytt. Til dømes var han og to andre i 1910 dei første som fekk telefon på Haddal.
Petra skildra heimen som ein velstandsheim etter dei dagars forhold, og dei var sparsame og arbeidsame. Arbeidsmoralen var høg, og alle måtte vere med. For barna gjekk det på rundgang kven som skulle hjelpe til heime på garden og kven som skulle vere ute og tene. Søster Anna var berre ni år då ho vart send til ein familie på Hareid for å passe tre barn, samstundes som ho sjølv gjekk på skule.

Heilt frå barndommen har Petra hatt ein sterk trang i seg til å hjelpe dei små og svake i samfunnet, dei ingen andre bryr seg om. Kanskje blei denne trangen vekt heime på garden. Ho var storesøster, og då mora fekk sitt 12. barn i 1920 var Petra heime og hjelpte henne. På nabogarden var det 14 barn, så dei på Moldskred hjelpte også dei iblant .

Religiøse tankar stod svært sentralt i hennar oppvekst på tidleg 1900-talet. Kristendommen og særleg vekkingsrørsler stod sterkt på Sunnmøre i tida Petra vaks opp. Ho hadde ikkje samvit til å gi ein falsk lovnad på konfirmasjonsdagen. Etter konfirmasjonen heldt ho seg mykje for seg sjølv, og følte det var feil å vere med dei andre ungdommane på dans. Ho fortalte at ho heile tida hadde ”denne lengselen etter Gud”, og i eit blad frå Sunnmøre Ungdomsskule las ho at ”dette var skulen for dei som lengta etter frelse”. Skuleåret 1914-15 var Petra elev der. Etter skuleåret i Ulsteinvik var ho fleire år heime på garden og dels i teneste på andre gardar, før ho kring 1920 arbeidde som tenestejente i tre-fire år på Sunnmøre Barneheim i Ørsta. Men unge Petra Moldskred slo seg ikkje heilt til ro med tilværet. Ho følte, og visste, at Gud ville ho skulle utrette noko mykje meir. Ho bad til Gud og ville han skulle fortelje kva som venta henne.

Petra reiser ut

Oppveksten til Petra var prega av ein sterk arbeidsmoral som gjaldt for både jenter og gutar. Mange kvinner i samtida var ”vant til å arbeide fra tidlig til sent og ta den lønnen hun kunne få”, sjølv om arbeid gjerne var mykje dårlegare betalt. Kanskje var arbeidet i Tistedal det einaste tilbodet Petra hadde akkurat då? Samstundes kan ein forstå det som hennar høve til å gjere noko anna; til å dra ut i verda og sjå seg rundt. Som jente var det utenkeleg å skulle ta over garden på den tida. Alternativet var truleg å halde fram å tene og arbeide på garden fram til ho vart gift og stifta familie, slik som søstrene gjorde. Samstundes var Petra ungdom på det tidspunktet då kvinner fekk stemmerett i Noreg. Utover 1800-talet endra samfunnet seg på mange måtar, og mellom anna industrialisering og urbanisering resulterte i lovendringar som gjorde det mogleg for kvinner å ta arbeid utanfor heimen, og retten til utdanning for kvinner vart også endra. Den første verdskrigen førte til mangel på arbeidskraft som gjorde at kvinner kom inn i stillingar som tidlegare berre var for menn, i tillegg til at den teknologiske utviklinga skapte behov for ein ny type arbeidskraft. På 1920- og 30-talet vart fleire kvinner verande ugifte, samstundes som dei byrja å ta lønna arbeid. Totalt sett kan ein tenke seg at Petra, som eit resultat av straumar i tida, hadde eit meir medvite forhold til at det var mogleg for kvinner å greie seg sjølve.

Tistedal vart også på eit anna område svært viktig for Petra si vidare identitetsdanning; det var her ho kom i kontakt med Frelsesarmeen. I Tistedal lurte ho veldig på kva slags kristen forsamling ho høyrde til i. Ho hadde vore innom fleire andre trussamfunn, men at ho følte at det var hos Frelsesarmeen Gud meinte ho skulle vere. I 1926 byrja Petra på Krigsskulen i Oslo, og var der i fem månader. Dette skildrar ho som eit år med svært streng disiplin, men at ho likte det. ”Ein ordre var ein ordre for meg. Det kunne ikkje falle meg inn å bryte reglane”. Ei slik haldning er naturleg å sjå i samanheng med den puritanske kristendommen og sterke arbeidsmoralen som rådde på Sunnmøre, og som såleis prega oppveksten hennar.

Samstundes opplevde ho at i Frelsesarmeen fann ho noko ho ikkje hadde funne i andre trussamfunn. Særleg likte ho fokuset på songen og kor imøtekommande og ”glade dei var i si frelsestru”. I minneorda ved gravferda til Petra vart ho skildra som ei kvinne som spreidde glede og som det var lett å kome i kontakt med. Kanskje var det slik at ho i Frelsesarmeen fann ei grunnhaldning som stemte overeins med hennar personlege eigenskapar?

Haldninga samfunnet hadde til fattige kan illustrerast ved at denne gruppa måtte nytte ein annan inngang og sitte bak ein skiljevegg i gudstenestene til dei allereie eksisterande kyrkjesamfunna, slik at resten av kyrkjelyden ikkje kunne sjå dei. Grunnleggjarane av Frelsesarmeen var ekteparet William og Catherine Booth. Tanken deira var at dersom staten ikkje tok på seg ansvaret for fattige, så måtte dei kristne ivareta oppgåva.

I 1878 vart Frelsesarmeen organisert etter eit militært system med militære titlar, uniformer og streng disiplin. Målet var å gi verda frelse, i tillegg til å formidle at det var håp og at ”Guds kjærlighet var grenseløs. At alle mennesker hadde lik verdi. Og at alle mennesker har mulighet til forandring, utvikling og vekst” . Samstundes var det tydeleg at det ikkje var mogleg å nå fram med ein slik bodskap til folk i naud. Difor var det frå starten av semje om at sosialt arbeid var avgjerande, og strategien vart ”suppe, såpe og frelse”, i den rekkjefølgja.

I Noreg vart det tillate med andre kyrkjesamfunn utanfor statskyrkja i 1845, noko som førte til vekst i andre kristne miljø. Frelsesarmeen i Storbritannia var veksande og spreidde seg etterkvart til andre land, deriblant Noreg i 1888. I Noreg vaks organisasjonen fort, og allereie i dei første åra hadde dei oppretta ti korps, og dei hadde omkring 30 offiserar. Etter 25 år hadde talet på korps auka til 93. Det var den svenske leiaren Hanna Ouchtherlony som grunnla Frelsesarmeen i Noreg. Organisasjonen har særmerka seg ved at kvinner og menn frå byrjinga av har vore likestilt i alle stillingar, og kvinner har alltid hatt rett til å tale og stemme ved alle offisielle møte. Dette kjem truleg av at Catherine Booth arbeidde for likestilling blant menn og kvinner i kristeleg arbeid. Kanskje verka dette freistande på unge Petra?

Først en grundig rengjøring av hele huset og siden den sykes pleie; men vi var unge og lykkelige, og vi tok det fra den lyse side selv om vi ofte var trette. Det var jo også dårlig med vårt eget utstyr, f.eks. en egen seng å hvile i, og flere år gikk før vi opplevde den glede”.

Motivasjonen for å drive med eit slik arbeid var gjerne knytt til at tenesta vart forstått som eit kall. Slik også for Petra. Ei slumsøster vart i eit eksemplar av Krigsropet frå 1907 referert ”at det ar alldeles unyttig at prøve at opptage et arbeide som slumsøster, dersom det ikke var et kald fra Gud, og man havde en brennende kjærlighet, en sterk længsel efter at hjælpe og tjene, ja ofre sig…” . Dette kallet var for mange så sterkt at ekteskap ikkje var aktuelt, då dette vart oppfatta som eit svik mot kallet. Petra blei ikkje gift.

Arbeidet til slumsøstrene har vorte samanlikna med arbeidet til Frans av Assisi, sidan begge arbeidde med dei resten av samfunnet ikkje ville ha noko med å gjere. For han var det spedalske, og for slumsøstrene var det dei som fall utanfor samfunnet. Slumsøstera var ein kombinasjon av husmorvikar, heime-sjukepleiar og heimehjelp. Ved ein slumstasjon budde det gjerne mellom to og fem slumsøstrer, og dei hadde som oppgåve å besøke fattige, trengande og sjuke i heimane deira. Dei hadde gjerne med seg mat, og dreiv også med stell av sjuke. Eit middel for å nå ei slik kontakt, var å leve blant dei som trong hjelp: ”Vi valgte jo med forkjærlighet også selv å bo i like forhold med våre venner, og på den måten kom vi dem tett inn på livet og kunne bli dem til velsignelse og hjelp i deres skrøpelighet”.

Petra var lett å kome i kontakt med. Som slumsøster var nok denne eigenskapen avgjerande. Og dei Petra hjelpte, kjende henne og passa på henne; særleg når ho måtte spørje seg fram etter vegen ettersom ho ikkje var så flink til å orientere seg. I tillegg var det gjerne dei same personane eller familiane som hadde behov for hjelp, slik at det var naturleg at dei utvikla ein relasjon til kvarandre.

Det sosiale arbeidet i Frelsesarmeen dreia seg ikkje berre om å hjelpe folk med dei mest grunnleggjande behova. Minst like viktig var det å føre individet tilbake til samfunnet som eit likeverdig menneske.Slumsøstrene var ”den tids sosialarbeidar”. Ved å sette seg omhyggeleg inn i situasjonen til kvar enkelt, ynskte slumsøstrene å finne fram til hjelp som kunne få dei på rett spor igjen og om mogleg fjerne årsakene til fattigdommen. 

I 1891 opna den første slumstasjonen i Noreg på Vaterland, som var eit område prega av mykje alkoholisme, kriminalitet og prostitusjon; ”At det var behov for salvasjonistens hjelpetiltak, fikk en nær sagt daglig bekreftet i hovedstadens østkant”. Ved hundreårskiftet var allereie fem slumstasjonar oppretta i Oslo. Desse låg på Vaterland, Kampen, Rodeløkka, Vika og Sagene. Totalt var det på denne tida 13 stasjonar rundt om i landet. Likevel var det truleg enda fleire stader som ynskte slumsøsterverksemda, men svak økonomi og personellmangel var ei naturleg hindring i ein rask ekspansjon. I Noreg var kvinnesaksforkjemparen Othilie Tonning pioner og leiar for det sosiale arbeidet til Frelsesarmeen frå 1898 og til ho døde i 1931. Ho introduserte fleire nye institusjonar. Ved 50-års-jubileumet til Kvinners sosiale arbeid i Noreg i 1941 omfatta arbeidet desse institusjonane:

”26 slumstasjoner, 8 gamlehjem, 4 mødrehjem og 1 spedbarnsavdeling, 1 industrihjem, 2 vernehjem, 15 barneherberger, 1 barnehjem, 8 barnekrybber, 8 småbarnskolonier og sommerhjem, 1 pensjonshjem, 1 pensjonat for arbeidersker, 1 kvinneherberge, 1 sydepot, etc.”.

Petra byrja å arbeide som slumsøster på midten av 1920-talet, og var aktiv i tenesta fram til ho vart pensjonert i 1956. Ho var innom dei fleste funksjonane i Frelsesarmeen, men mest var ho slumsøster. Det var dette ho likte best fordi det gav henne høve til å hjelpe dei aller fattigaste i samfunnet. Frelsesarmeen førte rekneskap over alle plassane Petra var utstasjonert. Denne viser at ho har arbeidd fleire gongar ved ulike slumstasjonar, men også ved barneherberge og mødreheim. Ein kan også sjå at ho har arbeidd i byane Oslo, Haugesund, Bergen, Narvik og Ålesund. Under den andre verdskrigen var ho stasjonert i Hønefoss. På slutten av karrieren fungerte ho også som leiar ved ein av slumstasjonane i Bergen. Sjølv har ho sagt at ”Eg har hatt eit rikt liv med mange opplevingar. Det har vore hardt arbeid mange gongar, men også svært inspirerande.

I desse åra budde farmor og hennar nyetablerte familie i Oslo, og då hadde dei ein del med kvarandre å gjere. Like etter at ho vart pensjonert budde ho i eit gamalt hus av dårleg stand som Frelsesarmeen eigde. Her hadde ho ei eitt- roms-leiligheit med jordgolv, utedo, kokeplate og eit vindauge som ikkje var tett. Seinare flytta ho inn i ei vanleg leiligheit. Petra flytta til Ulstein på midten av 1970-talet.

Politisk engasjert

Petra var veldig engasjert i politikk, og tok gjerne del i politiske diskusjonar. Kristelig Folkeparti var partiet til Petra, og trass i ei lang teneste for fattige, var ho veldig usamd i politikken til Arbeiderpartiet. Ho meinte dei var for ukristelege, noko som truleg kan henge att frå den politiske oppfatninga som var rådande på Sunnmøre i barndommen. Heile livet var ho glad i å prate og diskutere, og som ung øvde ho til og med på retorikk ved å snakke til sauane. Den politiske interessa heldt fram då ho etter kvart valde å flytte attende til Sunnmøre.

Den siste tida budde ho på Ulstein Kvileheim, og medan ho budde der var det i lokalpolitikken møte om den nye sjukeheimen som skulle byggast. Sjølv budde ho på ein liten kvist på kvileheimen, og på eit møte i høve den nye sjukeheimen sa ho: ”Ej e heilt fornøgd me å bu på ditta lisje romme oppå lofte, men dokke hadde ikkje vore det!”.

Derfor var hun helt til det siste en populær gjest ved skoler og foreninger i Ulsteinvik. Hun fikk fram både smil og tårer, men også ”tjenestens storhet””. Sjølv om ho pensjonerte seg frå tenesta i 1956, arbeidde ho aktivt for Frelsesarmeen i heile si pensjonstid. På andakter på kvileheimen sat ho alltid i uniforma si.

Då ho døydde i 1985 i ein alder av 88 vart det skrive: ”Så har enda en av våre pensjonerte offiserer fått hjemlov. Det er seniormajor Petra Moldskred, og i henne har Frelsesarmeen mistet en av sine mest markante slumsøstre”. I gravferda låg bibelen og Frelsesarmé-hatten hennar på kista, og Frelsesarmeen sitt flagg vart senka over båra som ei siste helsing.

• Akerø, K. (1985). Gravferda. Minneorda frå Krigsropet.
• Finstad, I. L. (1999). Norske damer gjennom 100 år. Schibsted forlag.
• Frelsesarmeen (1961). Frelsesarmeens kvinners sosialarbeid 1891-1961. Frelsesarmeen.
• Kvinners sosiale kontor (1941). Kringsjå over Frelsesarmeens Slum- og redningsvirksomhet (Kvinners sosiale arbeid) gjennom femti år 1. februar 1891-1941. Kvinners sosiale kontor.
• Kristenrussavisa. (17.05.1983). PIETISME er det verste eg veit, seier: 87-årige PETRA MOLDSKRED. Kristenrussavisa 1983.
• Lilledrange, G. (u.å.). Alltid beredt til å tjene – Seniormajor Petra Moldskred. Minneorda frå Krigsropet.
• Løset, A. (2019). Foredrag med Arnljot Løseth om Region og økonomi, Sunnmøre 1850-1950 på fagdag i historie, 25.01.18.
• Moldskred, O. (1996). Den Store Moldskredslekta, samla og nedskriven av Oddmund Moldskred.
• Rabben, B. (1978). Sunnmøre innafrå. Drag frå folkelivet 1860-1940. Det Norske Samlaget.
• Sunnmøre Arbeideravis (16.12.1980). Ho hjelper dei ingen andre bryr seg om. Sunnmøre Arbeideravis.
• Skartveit, E. (2011). Fylliker er også folk. Frelsesarmeens rusomsorg i Oslo – siden 1891. Frelsesarmeens rusomsorg.
• Sundt, E. (1975). Om Piperviken og Ruseløkbakken (1858). I Eilert Sundt. Verker i utvalg. Om Røros og omegn. Om Piperviken og Ruseløkbakken. Harham – Et exempel fra fiskeri-distrikterne. Gyldendal norsk forlag.
• Tangen, H. (31.12.2018). Intervju med mi farmor, Hildur Tangen. (Intervjuar: Anna Standal Tangen).
• Waage, A. (1982). Bygdebok for Ulstein og Hareid Band IV – Gardar og folk.