Då bestefar eigde både bedehuset og juletreet

Det var med stor forventning vi borna såg fram til jul. Krava våre var ikkje så store, men det var ei viss spenning og spekulasjon om kva vi ville få i julegåve.

Vi borna visste at vi uansett kom til å få noko, anten heimelaga ting som til dømes nye strikkaplagg, eller det kunne vere kjøpteting. Som regel var det slik at far ikkje gjekk på butikken for å kjøpe julegåver før siste dagen før julaftan, og då vart det nervøst spennande for oss om han i det heile fekk tak i noko sidan han var så seint ute. Vi var difor ekstra på vakt og sniktitta når han kom tilbake, men neimen om eg kan hugse at han nokon gong kom tomhendt heim.

Og så var det julaften då, som alltid var ein aldeles lang dag å vente i.

Juletreet vart henta, og særleg i den første tida eg kan minnast, var det far som stod for pyntinga. Då fekk ikkje vi borna vere til stades, vi fekk først sjå treet når det stod ferdig pynta i stova.

På julaften var det elles så som så med mat tidleg på dagen. Ikkje det at vi svalt, men alle skulle ha god appetitt når julekveldsmiddagen stod på bordet og måltidet kunne ta til.

Og klokka 17, då utearbeidet var over, og vi stod på trappa og høyrde kyrkjeklokka kime frå tårnet, då var det endeleg jul.

Eg vaks opp i ein heim som var full av godheit, omsorg og hjartevarme gjennom heile året – og som i julehelga vart heilt spesielt skinande, det var berre glede. Bordet var nydeleg dekka, alle var samla rundt bordet, bordbøna vart lest, og vi kunne få nyte den fantastiske maten. Du verden så godt det smakte! Eg såg alltid fram til julemiddagen, for så å oppleve at eg vart så altfor fort mett. Stor i augene kunne eg verte sitjande og tenkje på korleis vi hadde spart på maten tidlegare på dagen, – nei, dette kjendest nesten urettferdig. Men fort gløymt, for når måltidet var over, var det snart tid for opning av julegåver.

Fast prosedyre var at bordet vart rydda etter måltidet, ikkje fordi det skulle vaskast opp med ein gong – men fordi juletreet skulle hentast inn frå den andre stova og setjast på bordet. Ja, det måtte stå der fortalde far og bestefar, for juletreet var oftast så lite at det måtte plasserast slik for å få brukande høgde. Så samlast vi i ring og gjekk rundt juletreet, dvs. rundt spisebordet, og song alle dei kjende julesongane. For å få heil ring rundt bordet var det viktig at bestemor og bestefar også var med, sjølv om dei nok kunne tenkje seg å heller få sitje i ro. Og med så mange julesongar, så bestemte far at vi skulle skifte gangretning etter kvar song, slik at verken besteforeldra eller vi andre skulle verte svimle.

Mette og fornøgde etter eit godt måltid, men kanskje litt for mange julesongar for oss spente og utålmodige borna, var det endeleg klart for første høgdepunkt – opning av julegåver. Å kjenne gleda over å få opne desse spennande pakkene kan ikkje gløymast.

Etterpå fekk vi utdelt smakebitar av eple og appelsin og kanskje kunne vi innimellom få nokre neter. Dette vart likt fordelt på oss borna. Eg hugsar at vi ikkje kunne forsyne oss uavgrensa av desse sjeldne godsakene, men hugsar også at vi var fortrulege med måten dei vart fordelt mellom oss på.

Og så neste høgdepunkt på julaftan: når tanter og onklar litt ut på kvelden kom på besøk. Dette var far sine sysken; tante Mina, tante Ester, onkel Nils og onkel Ruben, innimellom også onkel Alf og onkel Johannes som på den tida budde på farsgarden bortom fjorden (Stranda). Det vart eit par-tre kilometer for dei å gå i mørke og kulde, men stor var gleda når dei endeleg kom inn døra på Klubbeneset. Det var kaldt ute i entreen også, men mor og far hadde fyrt godt opp i den fine vedomnen i stova, og vi alle samlast rundt den. Og så var det som regel ny utdeling av julegåver, – ja, for desse kjekke tantene og onklane hadde alltid med seg noko til oss borna.

Omsider vart det sein kveld og sengetid, men før dette var det tradisjon å ha nytt bordsete med julekaker og kaffi og god saft. Det var godt å kome til sengs etter kvart, men vanskeleg å sove, hugsar eg, det var så mange og kjekke inntrykk som skulle fordøyast.

1. juledag var det vanleg skikk at ein heldt seg heime, og helst innandørs. Dette kunne nok vere kjedeleg for oss borna innimellom, men så gledde vi oss stort til julefesten 3. juledag.

2. juledag var det alltid julefest for dei vaksne og 3. juledag var det julefest for oss borna. Denne barnefesten såg vi verkeleg fram til, både fordi vi då fekk gå rundt eit kjempestort juletre, og så fekk vi vise fram dei nye bestekleda vi hadde fått til jul. Og eg syntest sjølvsagt at det var stas å ha fest på bedehuset, for eg «visste» ganske tidleg at det var bestefar og seinare far som eigde dette viktige bygget. Ja, for slik måtte det vel forståast når bestefar Karl hadde vore formann i bedehusstyret frå 1909 til 1925, og så frå 1931 fekk far Nikodemus denne rolla? (Nikodemus Garshol var formann i 39 år, frå 1931-1970 Asbj. sin merknad).

Vêret var ikkje alltid så bra når vi skulle kome oss til barnefesten, bilar fanst ikkje, så vi måtte gå. I mitt minne var det som regel antan snøver eller regn når vi skulle gå den lange vegen til bedehuset i den mørke ettermiddagen/kvelden. Det som hjelpte oss, var gleda over den stundande festen, og at vi hadde med klesskift. Det første som då måtte gjerast når vi kom fram til festlokalet, var å byte til festklede. Og eg hugsar at det var alvorleg mykje klede som var samla i garderoben, der det var ordna med bord til å legge frå seg på og stativ til å henge dei våte kleda på.

Og så var det festen då, med litt av kvart i programmet. Høgdepunktet var likevel når festleiaren gav beskjed til folket om å reise seg for å stable vekk benkene, for no skulle vi gå rundt juletreet. Og juletreet var som nemnt kjempestort. Vi sukka av beundring. Det var høgt under taket i bedehuset, og vi måtte alltid legge hovudet bakover for å klare å sjå julestjerna i toppen av det høge og staseleg pynta treet.

Vi borna gjekk alltid i tre ringer rundt treet, dei minste gjekk i den inste ringen og dei eldste i den ytste. Etter som åra gjekk, og vi vaks til, avanserte vi så frå inste til ytste ringen, noko som var viktige milepælar for oss. Og vi song alle julesongane vi kunne, nokre fleire gongar.

Og så ei kjekk pause der vi borna fekk kvar sitt wienerbrød.

Når festen var slutt, vart det alltid litt av eit leven, gjerne smått kaotisk, når alle skulle finne att kleda sine i garderoben. No måtte det skiftast igjen for heimturen. Eg hugsar at det ikkje var alle som fann igjen kleda sine i farten, men som regel kom kleda til rette igjen dagen etter. Ein kald og våt tur vart det likevel for enkelte som til slutt berre måtte gå lettkledd heim i finstasen.

Og når dei minste saman med foreldre var på veg heim, flokka dei unge vaksne seg rundt juletreet og heldt det gåande til langt over midnatt. Så dei vaksne som hadde høve til det, hadde julefest både 2. og 3. juledag. Far var uansett den som oftast var den siste som forlet bedehuset på kvelden/natta. Det var han som hadde nøkkelen, og sytte for at huset var tomt for folk og låst før han gjekk heim.

Juleglede for alle?

Slik minnest eg jula som barn, og like trygt og godt har eg vore så heldig å ha det så langt i livet, med fine og minneverdige julehøgtider saman med mine næraste.

Men tankane mine fer vidare, og eg har så mange spørsmål. Det er den 19. desember 1943 i dag: Er det alle som har høve til å ha det slik som eg på julekvelden? Er det alle som kan kome heim til lyse, venlege heimar, der kjærlege auge møter ein med det same ein kjem inn døra?

Eg tenkjer at tilværet og tida no er krevjande, utrygg og skremmande for mange unge menn. Det må i år vere mange som saknar den varme og gode julekvelden heime hjå foreldre og sysken, kone og born der dei ligg ute i snøen eller ute i skyttergravene og veit at ei kule kan råke dei i neste augneblink. Eg tenkjer også med sorg på dei mange som slit med sjukdom og økonomisk fattigdom, og som verken har husvære eller familie å kome heim til.

Krigen har sett ein dempar på så mangt. Både gåvene og maten er svært enkel no, men julegleda heime kjenner eg er den same.

På Klubbeneset har det alltid vore sentralt å ha fokus på kvifor vi feirar jul, at det skal vere ei kristen høgtid. Sjølv om vi som born kunne tillate oss å vere mest opptekne av juletre og julegåver, så var foreldre og besteforeldre tydeleg på at kjærleik, omsorg og det ha det godt saman var viktigast.

Eg håper at krigen snart må vere over, og at det etter kvart vert både mat og arbeid til alle. Og eg tek meg i ha eit ynskje om etter kvart å få råd til å stifte eigen familie og få vere med på å lage ein god og trygg heim for mine, – og med julefeiringar som vert prega av same glede som eg har fått med meg i livet.